487/2014 ΣΕ ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ
Συνεδρίασε δημόσια στο ακροατήριό του, στις 3 Απριλίου 2013, με την ακόλουθη σύνθεση : Ιωάννης Καραβοκύρης, Πρόεδρος, Νικόλαος Αγγελάρας, Φλωρεντία Καλδή, Ανδρονίκη Θεοτοκάτου, Σωτηρία Ντούνη, Μιχαήλ Ζυμής, Ευφροσύνη Κραμποβίτη και Γαρυφαλλιά Καλαμπαλίκη, Αντιπρόεδροι, Ευάγγελος Νταής, Χρυσούλα Καραμαδούκη, Μαρία Βλαχάκη, Άννα Λιγωμένου, Γεώργιος Βοΐλης, Γεωργία Μαραγκού, Βασιλική Ανδρεοπούλου, Μαρία Αθανασοπούλου, Ασημίνα Σαντοριναίου, Ευαγγελία – Ελισσάβετ Κουλουμπίνη, Σταμάτιος Πουλής, Κωνσταντίνα Ζώη, Δημήτριος Πέππας, Δέσποινα Καββαδία – Κωνσταντάρα, Αγγελική Μυλωνά, Γεωργία Τζομάκα, Αργυρώ Λεβέντη, Στυλιανός Λεντιδάκης, Χριστίνα Ρασσιά, Θεολογία Γναρδέλλη, Κωνσταντίνος Εφεντάκης (εισηγητής), Αγγελική Μαυρουδή, Αγγελική Πανουτσακοπούλου και Δέσποινα Τζούμα, Σύμβουλοι (ο Αντιπρόεδρος Γεώργιος Κωνσταντάς και οι Σύμβουλοι Νικόλαος Μηλιώνης, Κωνσταντίνος Κωστόπουλος, Ελένη Λυκεσά, Αντώνιος Κατσαρόλης, Βιργινία Σκεύη και Βασιλική Σοφιανού απουσίασαν δικαιολογημένα).
ΓΕΝΙΚΟΣ ΕΠΙΤΡΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ : Διονύσιος Λασκαράτος.
ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ : Ιωάννα Αντωνογιαννάκη, Γενική Συντονίστρια, που ασκεί και καθήκοντα αναπληρώτριας Επιτρόπου στην Υπηρεσία Επιτρόπου στη Γραμματεία του Ελεγκτικού Συνεδρίου.
Για να δικάσει την από 12.7.2010 (αρ. κατ. 396/26.7.2010) για αναίρεση της 901/2010 οριστικής απόφασης του I Τμήματος του Ελεγκτικού Συνεδρίου αίτηση του Δήμου Πάργας, που εδρεύει στην Πάργα του Νομού Πρέβεζας και εκπροσωπείται νόμιμα, ο οποίος παραστάθηκε διά της πληρεξούσιας δικηγόρου του Ευγενίας Ευαγγελίδου (ΑΜ/ΔΣΑ 17170).
Κ α τ ά του Ελληνικού Δημοσίου, που εκπροσωπείται νόμιμα από τον Υπουργό Οικονομικών, ο οποίος παραστάθηκε διά του Νομικού Συμβούλου του Κράτους Κωνσταντίνου Κατσούλα.
Με την 2023/0052/24.8.2005 απόφαση του Υπουργού Οικονομίας και Οικονομικών, επιβλήθηκε σε βάρος του αναιρεσείοντος δημοσιονομική διόρθωση ποσού 559.972,51 ευρώ, το οποίο αντιστοιχεί στις μη επιλέξιμες δαπάνες που φέρεται να είχαν πραγματοποιηθεί, στο πλαίσιο του συγχρηματοδοτηθέντος από το Ταμείο Συνοχής έργου «Αποχέτευση και Βιολογικός Καθαρισμός Πάργας».
Με την 901/2010 οριστική απόφαση του I Τμήματος του Ελεγκτικού Συνεδρίου, απορρίφθηκε η από 28.9.2005 έφεση του αναιρεσείοντος κατά της ως άνω απόφασης δημοσιονομικής διόρθωσης.
Με την κρινόμενη αίτηση και για τους λόγους που αναφέρονται σε αυτήν, ζητείται η αναίρεση της προαναφερόμενης απόφασης του Τμήματος.
Κατά τη συζήτηση που ακολούθησε, το Δικαστήριο άκουσε:
Τον πληρεξούσιο δικηγόρο του αναιρεσείοντος, ο οποίος ζήτησε την παραδοχή της αίτησης αναίρεσης.
Το Νομικό Σύμβουλο του Κράτους, που ζήτησε την απόρριψή της, και
Το Γενικό Επίτροπο της Επικρατείας στο Ελεγκτικό Συνέδριο, ο οποίος πρότεινε, επίσης, την απόρριψη της αίτησης αναίρεσης.
Μετά τη δημόσια συνεδρίαση, το Δικαστήριο συνήλθε σε διάσκεψη με παρόντες τους δικαστές που έλαβαν μέρος στη συζήτηση της υπόθεσης, εκτός από τους Συμβούλους Μαρία Βλαχάκη, Άννα Λιγωμένου, Ασημίνα Σαντοριναίου και Δημήτριο Πέππα, που απουσίασαν λόγω κωλύματος, καθώς και τη Σύμβουλο Δέσποινα Τζούμα που αποχώρησε από τη διάσκεψη, σύμφωνα με τη διάταξη της παρ. 1 του άρθρου 2 του ν. 1968/1991.
Αφού μελέτησε τα σχετικά έγγραφα και
Σκέφθηκε σύμφωνα με το νόμο,
Αποφάσισε τα εξής:
I. Η υπό κρίση αίτηση για αναίρεση της 901/2010 οριστικής απόφασης του Ι Τμήματος, για την οποία δεν απαιτείται η καταβολή παραβόλου (βλ. το άρθρο 276 παρ. 1 του Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων – ν. 3463/2006, Α΄ 114), έχει ασκηθεί νομοτύπως και εμπροθέσμως. Είναι, επομένως, τυπικά δεκτή και πρέπει να ερευνηθεί περαιτέρω ως προς το βάσιμο των λόγων αυτής.
II. Με την προσβαλλόμενη απόφαση του Τμήματος, απορρίφθηκε η από 28.9.2005 έφεση του αναιρεσείοντος κατά της 2023/0052/24.8.2005 απόφασης του Υπουργού Οικονομίας και Οικονομικών για την επιβολή δημοσιονομικής διόρθωσης ποσού 559.972,51 ευρώ, το οποίο αντιστοιχεί στις μη επιλέξιμες δαπάνες που φέρεται να είχαν πραγματοποιηθεί, στο πλαίσιο του συγχρηματοδοτηθέντος από το Ταμείο Συνοχής έργου «Αποχέτευση και Βιολογικός Καθαρισμός Πάργας». Διώκεται δε, με την ένδικη αίτηση, η αναίρεση της πληττόμενης απόφασης, με τις αιτιάσεις το μεν της εσφαλμένης ερμηνείας και πλημμελούς εφαρμογής των διεπουσών την επίδικη υπόθεση διατάξεων των άρθρων 8 του ν. 1418/1984 και 43 του π.δ/τος 609/1985, το δε της, κατά παράβαση ουσιώδους τύπου της διαδικασίας, απόρριψης από το Τμήμα του περί συγγνωστής πλάνης ισχυρισμού του τότε εκκαλούντος, ως απαράδεκτου.
III. Ο Κανονισμός (ΕΚ) 1164/1994 του Συμβουλίου της 16ης Μαΐου 1994 για την ίδρυση του Ταμείου Συνοχής (ΕΕ L 130/25.5.1994), όπως ίσχυε κατά τον κρίσιμο χρόνο, όριζε στο άρθρο 3 παρ. 1 ότι: «Το ταμείο μπορεί να παρέχει ενίσχυση για τα ακόλουθα έργα: – περιβαλλοντικά έργα (…) και ιδίως των σχεδίων που εντάσσονται στις προτεραιότητες της κοινοτικής πολιτικής για την προστασία του περιβάλλοντος (…)». Στο άρθρο 8 παρ. 1 ότι: «Τα έργα που χρηματοδοτούνται από το ταμείο πρέπει να συμβιβάζονται με τις διατάξεις των συνθηκών, με τις πράξεις που εγκρίθηκαν βάσει αυτών και με τις κοινοτικές πολιτικές, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που αφορούν την προστασία του περιβάλλοντος, τις μεταφορές, τα διευρωπαϊκά δίκτυα, τον ανταγωνισμό και τη σύναψη δημοσίων συμβάσεων». Στο άρθρο 10 ότι: «1. Τα έργα τα οποία πρόκειται να χρηματοδοτηθούν από το ταμείο εγκρίνονται από την Επιτροπή σε συμφωνία με το δικαιούχο κράτος μέλος. 2. (…) 4. Οι αιτήσεις περιλαμβάνουν τα ακόλουθα στοιχεία: τον αρμόδιο για την εκτέλεση οργανισμό, τη φύση της επένδυσης και την περιγραφή της, το κόστος και τη γεωγραφική της θέση (…), τα στοιχεία τα σχετικά με τις δημόσιες συμβάσεις, το σχέδιο χρηματοδότησης (…) και το συνολικό ποσό των πόρων που ζητεί το κράτος μέλος από το ταμείο (…) 6. (…) Οι αποφάσεις της Επιτροπής για την έγκριση των έργων, σταδίων έργων ή ομάδων συναφών έργων καθορίζουν το ποσό της χρηματοδοτικής στήριξης, το σχέδιο χρηματοδότησης, καθώς επίσης και όλες τις διατάξεις και τις προϋποθέσεις που είναι απαραίτητες για την υλοποίηση των έργων. 7. (…)». Και στο άρθρο 12 παρ. 1 ότι: «Για να εξασφαλίζεται η επιτυχής ολοκλήρωση των έργων που χρηματοδοτούνται από το ταμείο, τα κράτη μέλη λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα για: – την τακτική εξακρίβωση ότι οι δράσεις που χρηματοδοτούνται από την Κοινότητα έχουν υλοποιηθεί σωστά, – την πρόληψη και τη δίωξη των παρατυπιών, – την ανάκτηση των ποσών τα οποία χάνονται λόγω παρατυπίας ή παράλειψης (…)». Την αρμοδιότητά του αυτή ο εθνικός νομοθέτης ενάσκησε με το ν. 2860/2000 «Διαχείριση, παρακολούθηση και έλεγχος του Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης και άλλες διατάξεις» (Α΄ 251), συσταθείσας, με το άρθρο 17 του νόμου αυτού, Επιτροπής Δημοσιονομικού Ελέγχου (Ε.Δ.ΕΛ.) στο Υπουργείο Οικονομικών, με αποστολή, μεταξύ άλλων, τη διενέργεια ελέγχων στις δαπάνες των φορέων (τελικών δικαιούχων) που υλοποιούν έργα (πράξεις) στα πλαίσια του Ταμείου Συνοχής, μετά το πέρας των οποίων, «αν διαπιστωθούν παρατυπίες ή παραβάσεις (…) αναζητούνται τα ποσά σύμφωνα με τις εκάστοτε ισχύουσες διατάξεις για τις δημοσιονομικές διορθώσεις και την ανάκτηση των παρανόμως ή αχρεωστήτως καταβληθέντων ποσών». Συναφώς, κατ’ εξουσιοδότηση του άρθρου 104 του ν. 2362/1995 «Περί Δημοσίου Λογιστικού, ελέγχου των δαπανών του Κράτους και άλλες διατάξεις» (Α΄ 247), εκδόθηκε η 907/052/2.7.2003 κοινή απόφαση των Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών, Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων και Γεωργίας (Β΄ 878), με την οποία ορίστηκε ότι, διενεργηθέντος ελέγχου από την Ε.Δ.ΕΛ. και εφ’ όσον διαπιστωθεί αχρεώστητη ή παράνομη καταβολή χρηματοδοτήσεων στον τελικό δικαιούχο της ελεγχθείσας πράξης, υπό την έννοια της πραγματοποίησης δαπανών εκτός του εγκεκριμένου φυσικού αντικειμένου του έργου ή κατά παράβαση της κοινοτικής και εθνικής νομοθεσίας περί δημοσίων συμβάσεων (πρβλ. Ολομ. Ελ. Συν. 3312/2013), απόσπασμα της σχετικής έκθεσης ελέγχου κοινοποιείται στον τελευταίο, καλούμενο, συγχρόνως, όπως, εντός προθεσμίας τριάντα (30) ημερών από την κοινοποίηση, διατυπώσει εγγράφως τις τυχόν αντιρρήσεις του, εάν δε είτε η προθεσμία αυτή παρέλθει άπρακτη, είτε οι αντιρρήσεις κριθούν αβάσιμες, εκδίδεται απόφαση δημοσιονομικής διόρθωσης, με την οποία ο τελικός δικαιούχος υποχρεώνεται στην επιστροφή του αχρεωστήτως ή παρανόμως καταβληθέντος ποσού.
IV. Ο ν. 1418/1984 «Δημόσια έργα και ρυθμίσεις συναφών θεμάτων» (Α΄ 23) όριζε στο άρθρο 8, όπως οι παράγραφοι 1 και 2 του άρθρου αυτού είχαν αντικατασταθεί με την παράγραφο 1 του άρθρου τέταρτου του ν. 2372/1996 (Α΄ 29), ότι: «1. Το έργο εκτελείται σύμφωνα με τη σύμβαση και τα τεύχη και σχέδια που τη συνοδεύουν. Αν προκύπτει ανάγκη εκτέλεσης συμπληρωματικών εργασιών, που δεν περιλαμβάνονται στο αρχικό ανατεθέν έργο ούτε στην πρώτη συναφθείσα σύμβαση και οι οποίες κατέστησαν, κατά την εκτέλεση του έργου, αναγκαίες λόγω απρόβλεπτων περιστάσεων (…) συνάπτεται σύμβαση κατόπιν διαπραγματεύσεων με τον ανάδοχο του έργου (…) 2. Με τα ποσά των απρόβλεπτων δαπανών (απρόβλεπτα), που περιλαμβάνονται στην αρχική σύμβαση, καλύπτονται ιδίως δαπάνες που προκύπτουν από εφαρμογή νέων κανονισμών ή κανόνων που καθιερώθηκαν ως υποχρεωτικοί μετά την ανάθεση του έργου καθώς και από προφανείς παραλείψεις ή σφάλματα της προμέτρησης της μελέτης και όχι από τροποποίηση των σχεδίων και της μορφής του έργου (…)». Το δε εκτελεστικό του ως άνω νόμου π.δ. 609/1985 «Κατασκευή δημοσίων έργων» (Α΄ 223) όριζε, περαιτέρω, ότι: «1. Η δημοπρασία για την ανάθεση κατασκευής έργου διενεργείται με βάση τη σχετική διακήρυξη (…) 4. Η διακήρυξη (…) περιέχει τα εξής τουλάχιστον στοιχεία, ανάλογα με το σύστημα υποβολής προσφοράς: α) (…) γ) τον τίτλο του έργου, τα κύρια χαρακτηριστικά του και τον προϋπολογισμό του (…)» (άρθρο 4). Ότι: «1. Η διακήρυξη της δημοπρασίας μνημονεύει τα συμβατικά τεύχη και σχέδια που μαζί με τη διακήρυξη αποτελούν τη βάση για την κατάρτιση της εργολαβικής σύμβασης (…) 2. Τα τεχνικά συμβατικά τεύχη είναι σχέδια και κείμενα που δίνουν εικόνα του έργου που πρόκειται να κατασκευαστεί και των υποχρεώσεων που αναλαμβάνει ο ανάδοχος με τη σύμβαση (τεχνική περιγραφή, συγγραφές υποχρεώσεων κ.λπ.). 3. (…) 4. Στις τιμές του προϋπολογισμού και του τιμολογίου τόσο της υπηρεσίας όσο και της προσφοράς περιλαμβάνεται κάθε σχετική δαπάνη όπως και τα γενικά έξοδα και όφελος της εργοληπτικής επιχείρησης (…)» (άρθρο 5). Και ότι: «1. Ο φορέας κατασκευής του έργου έχει το δικαίωμα, κατά τη διάρκεια της κατασκευής του έργου, να αναθέτει την εκτέλεση συμπληρωματικών εργασιών μόνο σύμφωνα με τις διατάξεις της παραγράφου 1 του άρθρου 8 του Ν. 1418/1984 (…) 2. Κάθε σύμβαση επόμενη της αρχικής συνοδεύεται από «Ανακεφαλαιωτικό πίνακα εργασιών» που ιδίως περιλαμβάνει (…) και τις δαπάνες των απροβλέπτων, σύμφωνα με τις διατάξεις της παραγράφου 2 του άρθρου 8 του Ν. 1418/1984 (…), καθώς και την προβλεπόμενη δαπάνη για αναθεώρηση και το Φ.Π.Α. Για τη διάθεση των απροβλέπτων δαπανών (απρόβλεπτα) κάθε σύμβασης συντάσσεται Ανακεφαλαιωτικός Πίνακας Εργασιών, που δεν μπορεί να συμπεριλάβει συμπληρωματικές εργασίες, οι οποίες κατέστησαν αναγκαίες λόγω απροβλέπτων περιστάσεων. Αν χρειαστεί να μειωθούν συμβατικές ποσότητες εργασιών, που η εκτέλεσή τους ολοκληρώθηκε και για τις οποίες έχει εγκριθεί η επιμέτρησή τους, τα ποσά που προκύπτουν από τη μείωση αυτή δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την κάλυψη οποιασδήποτε άλλης δαπάνης εργασιών ή να προστεθούν στα απρόβλεπτα. Τα ποσά αυτά μπορεί να διατεθούν αποκλειστικά για τη συμπλήρωση δαπανών αναθεώρησης ή Φ.Π.Α.. (…) Κατ’ εξαίρεση των ανωτέρω, στις περιπτώσεις των έργων όπου η προμέτρηση των εργασιών είναι δύσκολη ή αδύνατη, όπως είναι ιδίως τα έργα συντηρήσεων, βελτιώσεων και ανακαινίσεων, είναι δυνατόν τα ποσά που προκύπτουν από τη μείωση συμβατικών ποσοτήτων εργασιών να καλύπτουν δαπάνες άλλων, όλως απαραιτήτων εργασιών, πάντοτε όμως εντός των ορίων του αρχικού συμβατικού αντικειμένου και ύστερα από γνώμη του οικείου Τεχνικού Συμβουλίου» (άρθρο 43, όπως οι παράγραφοι 1 και 2 αυτού είχαν αντικατασταθεί με το άρθρο μόνον του π.δ/τος 402/1996 (Α΄ 269) και η παράγραφος 2 συμπληρωθεί με το άρθρο 1 του π.δ/τος 210/1997 (Α΄ 223)).
Κατά την έννοια των ανωτέρω διατάξεων, τα δημόσια έργα εκτελούνται σύμφωνα με την εργολαβική σύμβαση και τα τεύχη και σχέδια που τη συνοδεύουν, με τα οποία προσδιορίζεται και οριστικοποιείται το τεχνικό και οικονομικό αντικείμενο του προς κατασκευή έργου. Τυχόν δε επιπλέον δαπάνες που δεν είχαν περιληφθεί στην εργολαβική σύμβαση, είτε διότι προέκυψαν από τη μεταβολή των κανονισμών και κανόνων που διέπουν την κατασκευή του έργου μετά την κατάρτιση της σύμβασης αυτής, είτε εξαιτίας σφαλμάτων προμέτρησης, όσον αφορά τις απαιτούμενες ποσότητες των προβλεπόμενων από τη σύμβαση εργασιών, καλύπτονται από το κονδύλιο των απρόβλεπτων δαπανών (απρόβλεπτα) της εργολαβικής σύμβασης, για τη διάθεση του οποίου συντάσσεται Ανακεφαλαιωτικός Πίνακας Εργασιών (Α.Π.Ε). Τα απρόβλεπτα έχουν, επομένως, διορθωτικό χαρακτήρα και τελούν σε συνάρτηση με το τεχνικό αντικείμενο της συγκεκριμένης σύμβασης, με συνέπεια, κατά τη ρητή διατύπωση του νόμου, να μην επιτρέπεται η χρησιμοποίησή τους για εργασίες από αλλαγές της μελέτης και τροποποιήσεις των σχεδίων και της μορφής του έργου, ούτε για συμπληρωματικές – νέες και όχι απλώς υπερσυμβατικές – εργασίες, οφειλόμενες σε απρόβλεπτες περιστάσεις, αφού για τις τελευταίες απαιτείται η κατάρτιση σχετικής (συμπληρωματικής) σύμβασης. Εάν, εξ άλλου, διαρκούσης της κατασκευής του έργου, μειωθούν συμβατικές ποσότητες εργασιών, τα εξοικονομούμενα από τη μείωση αυτή ποσά (επί έλαττον δαπάνες) δύνανται να χρησιμοποιηθούν για την εκτέλεση άλλων εργασιών του ιδίου έργου, αναγκαίων για την αρτιότητα και λειτουργικότητά του, μόνον εφ’ όσον η προμέτρηση των εργασιών ήταν δύσκολη ή αδύνατη και εντός, σε κάθε περίπτωση, των ορίων του αρχικού συμβατικού αντικειμένου. Ως εκ τούτου, εργασίες από την τροποποίηση του τεχνικού αντικειμένου του έργου, όπως αυτό περιγράφεται στα συμβατικά τεύχη, και αλλαγές των σχεδίων και της μελέτης, που εκπονήθηκε για την κατασκευή του, ούτε από τις επί έλαττον δαπάνες μπορούν να καλυφθούν. Η επιγενόμενη, άλλωστε, μεταβολή του τεχνικού αντικειμένου συνιστά ουσιώδη αλλοίωση των όρων της σύμβασης και παράβαση των κοινοτικών αρχών της ίσης μεταχείρισης των διαγωνιζομένων και του ελεύθερου και ανόθευτου ανταγωνισμού, αφού οι αλλαγές αυτές δεν ήταν γνωστές, κατά την διαγωνιστική διαδικασία, στους λοιπούς υποψήφιους αναδόχους και δεν αποτέλεσαν αντικείμενο προσφοράς εκ μέρους τους (βλ. Ολομ. Ελ. Συν. 922/2012).
V. Ως συγγνωστή πλάνη νοείται η εσφαλμένη μεν, δικαιολογημένη, όμως, ενόψει των δεδομένων της υπόθεσης και, ιδίως, του δυσερμηνεύτου των οικείων διατάξεων, της δυνάμενης να προκαλέσει σύγχυση προηγούμενης συμπεριφοράς των αρμοδίων οργάνων και της επιμέλειας προς ενημέρωση για το ισχύον δίκαιο, πεποίθηση εκείνου που την επικαλείται, προς άρση της υπαιτιότητάς του, ότι ενεργούσε συννόμως. Ο σχετικός ουσιώδης ισχυρισμός, όμως, πρέπει, προκειμένου να εξετασθεί κατ’ ουσίαν από το Τμήμα, ορισμένως να προβάλλεται με το εφετήριο – με την παράθεση αφενός των συνιστώντων την πλάνη στοιχείων, αφετέρου όλων των εξαιρετικών περιστάσεων που καθιστούν την πλάνη αυτή συγχωρητέα – δεν χωρεί δε προβολή του το πρώτον με το υπόμνημα, με το οποίο, σύμφωνα με το άρθρο 29 παρ. 2 του π.δ/τος 1225/1981 «Περί εκτελέσεως των περί Ελεγκτικού Συνεδρίου διατάξεων» (Α΄ 304), επιτρέπεται μόνον η ανάπτυξη προβληθέντων ήδη ισχυρισμών.
VI. Στην προκειμένη περίπτωση, όπως προκύπτει από την προσβαλλόμενη απόφαση, το δικάσαν I Τμήμα δέχθηκε, κατά την ανέλεγκτη αναιρετικά κρίση του ως προς την εκτίμηση των αποδείξεων, τα ακόλουθα πραγματικά περιστατικά: Με την Ε(98)/2297/28.7.1998 απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, όπως τροποποιήθηκε με τις Ε(99)/1229/12.5.1999, Ε(01)/2752/22.11.2001 και Ε(03)/2794/24.7.2003 όμοιες, εγκρίθηκε η χορήγηση συνδρομής από το Ταμείο Συνοχής για το έργο «Αποχέτευση και βιολογικός καθαρισμός Πάργας», με τελικό δικαιούχο τον αναιρεσείοντα και συνολικό επιλέξιμο προϋπολογισμό 7.630.000 ευρώ, εκ των οποίων 6.104.000 ευρώ βάρυναν το Ταμείο Συνοχής και 1.526.000 ευρώ τον Προϋπολογισμό Δημοσίων Επενδύσεων. Το έργο υλοποιήθηκε με πέντε υποέργα, ήτοι, μεταξύ άλλων, το 1ο («Αποχέτευση Πάργας (Β΄ Φάση). Αγωγοί συλλεκτήρες αποχέτευσης 11.727 μ.») και το 4ο («Εγκατάσταση επεξεργασίας ακάθαρτων υδάτων Δήμου Πάργας. Κατασκευή της μονάδας επεξεργασίας των αστικών λυμάτων του διευρυμένου Δήμου Πάργας»). Διαρκούσης της εκτέλεσης του 1ου υποέργου, το φυσικό αντικείμενο του οποίου περιελάμβανε την κατασκευή εσωτερικού δικτύου αποχέτευσης μήκους 11.727 μ., την κατασκευή 515 φρεατίων επίσκεψης, την τοποθέτηση διακλαδώσεων πωματισμένων στο ελεύθερο άκρο και σε αποστάσεις ανά 20 μ. και εργασίες για την επαναφορά του οδοστρώματος, συντάχθηκαν πέντε συνολικά Α.Π.Ε. και Πρωτόκολλα Κανονισμού Τιμών Μονάδων Νέων Εργασιών (Π.Κ.Τ.Μ.Ν.Ε), που εγκρίθηκαν με τις 50/1999, 162/1999, 17/2000, 192/2000 και 49/2001 αποφάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Πάργας, για να περιλάβουν αυξομειώσεις ποσοτήτων εργασιών και νέες εργασίες, για τις οποίες αναλώθηκε το κονδύλιο των απροβλέπτων της εργολαβικής σύμβασης και έγινε χρήση των επί έλαττον δαπανών. Μεταξύ δε των νέων εργασιών, που εκτελέστηκαν, περιλαμβάνονταν η κατασκευή αγωγού ομβρίων Φ1000 μήκους 22 μ., η κατασκευή αγωγού ύδρευσης Φ50 μήκους 520 μ., η κατασκευή κιγκλιδωμάτων για την θεμελίωση οδού και τη στήριξη αγωγού ακαθάρτων (με πασσάλους κ.λπ.) στη θέση Κρέμασμα Πάργας, όπου λόγω των ιδιαίτερα αυξημένων εδαφικών κλίσεων υπήρχαν προβλήματα ασφαλείας για τις εκεί ευρισκόμενες κατοικίες, γεωτεχνικές έρευνες και απολογιστικές εργασίες για την προμήθεια υλικών και την αποκατάσταση και επισκευή παροχών ύδρευσης. Περαιτέρω, κατά την εκτέλεση του 4ου υποέργου, που δημοπρατήθηκε το έτος 1999, με το σύστημα προσφοράς μελέτη και κατασκευή, περιελάμβανε δε στο αντικείμενό του, σύμφωνα με την προμελέτη δημοπράτησης, πέραν της εκπόνησης οριστικής μελέτης εφαρμογής, την πλήρη κατασκευή και παράδοση σε κατάσταση ομαλής λειτουργίας της Μονάδας Καθαρισμού Λυμάτων και των προβλεπόμενων δικτύων σωληνώσεων, υποδομής, φωτισμού, διανομής ηλεκτρικής ενέργειας κ.λπ., έργα οδοποιίας και περιβάλλοντος χώρου, καθώς και τη λειτουργία της εγκατάστασης για χρονικό διάστημα 12 μηνών από την θέση της σε λειτουργία, με τις 72/2001, 224/2002, 298/2003 και 264/2004 αποφάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Πάργας, εγκρίθηκαν τέσσερις Α.Π.Ε. και τρία Π.Κ.Τ.Μ.Ν.Ε. για να περιλάβουν δαπάνες αφενός πρόσθετων εργασιών, που προέκυψαν κατ’ εφαρμογή της 121227/18.4.1997 απόφασης των Υπουργών Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων και Εσωτερικών για την έγκριση των περιβαλλοντικών όρων του έργου, αφετέρου νέων εργασιών, που προέκυψαν από τις μεταβολές στην κατασκευή, λόγω της αλλαγής του τρόπου απολύμανσης των λυμάτων από οζόνωση, που προέβλεπε η μελέτη, σε χλωρίωση, μέθοδο που προκρίθηκε ως οικονομικότερη. Όσον αφορά τις πρόσθετες εργασίες της πρώτης κατηγορίας, επρόκειτο, συγκεκριμένα, για εκτεταμένες μεταβολές 1) στο κτήριο επεξεργασίας (αντικατάσταση μηχανικής επίπεδης εσχάρας από ισοδύναμη τοξωτή, κατασκευή, όπως όριζε η ΚΥΑ έγκρισης των περιβαλλοντικών όρων, ενός αντί δύο διαμερισμάτων της καλυμμένης δεξαμενής εξάμμωσης, διαφοροποίηση της δυναμικότητας των φυσητήρων, σύνδεση με κεντρικό σύστημα απόσμησης κ.λπ.), 2) στην εγκατάσταση υποδοχής βοθρολυμάτων (κατασκευή δεξαμενής βοθρολυμάτων 77 m3 αντί της προβλεπόμενης των 352 m3, αύξηση της δυναμικότητας των αντλιών από 40 σε 100 m3/h, τοποθέτηση μηχανικής υδραυλικής εσχάρας κ.λπ.), 3) στη μέτρηση παροχής (με τη γενική παράκαμψη να μετατοπίζεται από κατάντη των εσχάρων σε ανάντη του μετρητή παροχής στο κατάλληλα διαμορφωμένο φρεάτιο εισροής), 4) στο φρεάτιο διανομής Νο 1 και στην αναερόβια δεξαμενή επιλογής (με την κατασκευή αναερόβιας δεξαμενής επιλογής 3 διαμερισμάτων, κατ’ απαίτηση της ΚΥΑ έγκρισης των περιβαλλοντικών όρων), 5) στις βιολογικές δεξαμενές (ανοξικές και αερισμού), 6) στο φρεάτιο διανομής Νο 2 (τροποποίηση της μελέτης και αλλαγή της θέσης του στη γενική διάταξη), 7) στη δεξαμενή καθίζησης (τροποποίηση της γενικής διάταξης που συνεπαγόταν αλλαγή της αρχιτεκτονικής και στατικής μελέτης), 8) στη δεξαμενή απολύμανσης (τροποποίηση της γενικής διάταξης, καθώς και της προβλεπόμενης παράκαμψης), 9) στο κτήριο απολύμανσης (τοποθέτηση κιγκλιδωμάτων σκάλας πρόσβασης), 10) στα αντλιοστάσια ανάμικτου υγρού και ανακυκλοφορίας λάσπης (διαφοροποιήσεις στον αριθμό και την δυναμικότητα των αντλιών), 11) στο μηχανοστάσιο (μηχανική πάχυνση και αφυδάτωση, τοποθέτηση ενός μεγάλου ελικοειδούς μεταφοράς αντί για δύο εν σειρά), 12) στο αντλιοστάσιο στραγγιδίων (αλλαγή γενικής διάταξης και τροποποίηση ηλεκτρομηχανολογικής μελέτης), 13) στο κτήριο υποσταθμού (αλλαγή δυναμικότητας Η/Ζ σε 100 KVA και τοποθέτηση μετασχηματιστή στον υπαίθριο χώρο, με αντίστοιχη προσαρμογή του κτηρίου), 14) στο κτήριο φυσητήρων (αλλαγή θέσης και επανασχεδιασμός με βάση τη νέα γενική του διάταξη), 15) στην μονάδα ελέγχου εγκαταστάσεων (κτήριο διοίκησης, τροποποίηση εργαστηριακού εξοπλισμού), 16) στις σωληνώσεις και 17) στα δίκτυα υποδομής. Αναφορικά, εξ άλλου, με τις νέες εργασίες της δεύτερης κατηγορίας, ενώ το συμβατικό σύστημα απολύμανσης των επεξεργασμένων λυμάτων με όζον περιελάμβανε ένα πλήρως αυτοματοποιημένο συγκρότημα οζονισμού, αποτελούμενο από σύστημα προετοιμασίας του φέροντος αερίου, γεννήτρια παραγωγής όζοντος (οζονιστήρα), σύστημα ψύξης του οζονιστήρα, σύστημα επαφής όζοντος και σύστημα καταστροφής όζοντος, ένα κτήριο απολύμανσης κατάλληλο για τη στέγαση του παραπάνω εξοπλισμού και μία δεξαμενή απολύμανσης – οζόνωσης από οπλισμένο σκυρόδεμα με εγκατεστημένο στον πυθμένα της εξοπλισμό επαφής των επεξεργασμένων λυμάτων με το όζον, καθώς και σύστημα συλλογής, απομάκρυνσης και καταστροφής απαερίων, το τελικώς επιλεγέν σύστημα χλωρίωσης περιελάμβανε μια κυλινδρική κατακόρυφη δεξαμενή από πολυαιθυλένιο, δύο δοσομετρικές αντλίες χλωρίου, διαφραγματικού τύπου, τρεις μετρητές στάθμης της δεξαμενής χλωρίου, τύπου πλωτήρα, πλήρες δίκτυο από σωλήνες PVC, υπερχειλιστές χλωρίωσης, υπερχειλιστές δεξαμενής μεταερισμού από λαμαρίνα INOX, ένα κτήριο χλωρίωσης από οπλισμένο σκυρόδεμα, μία δεξαμενή μεταερισμού και μία δεξαμενή χλωρίωσης, μαιανδρικής ροής. Για την κάλυψη δε του πρόσθετου κόστους, εξαιτίας των τεχνικών αλλαγών και τροποποιήσεων αμφότερων των ως άνω κατηγοριών, αναλώθηκε από τα απρόβλεπτα της σύμβασης ποσό 377.199,29 ευρώ. Επακολούθησε, σε εκτέλεση της 850/0051Δ/11.5.2004 απόφασης του Υπουργού Οικονομίας και Οικονομικών, η διενέργεια, κατ’ εφαρμογή του άρθρου 17 του ν. 2860/2000, επιτόπιου ελέγχου στην έδρα του τελικού δικαιούχου και σχετικώς συντάχθηκε η από 8.7.2004 έκθεση, με την οποία προτάθηκε η ανάκτηση, ως μη επιλέξιμων, α) των δαπανών για τις εργασίες του 1ου Υποέργου που αφορούσαν στην κατασκευή αγωγού ομβρίων, αγωγού ύδρευσης και κιγκλιδωμάτων, ύψους 54.986,22 ευρώ, των δαπανών για τη διεξαγωγή γεωτεχνικών ερευνών, ύψους 88.852,85 ευρώ, και των δαπανών εκτέλεσης απολογιστικών εργασιών για την προμήθεια υλικών και την αποκατάσταση και επισκευή παροχών ύδρευσης, ύψους 38.934,15 ευρώ, και β) των δαπανών για τις προαναφερόμενες πρόσθετες και νέες εργασίες του 4ου υποέργου, ύψους 377.199,29 ευρώ. Κατά της ως άνω έκθεσης, που του κοινοποιήθηκε στις 29.10.2004, ο αναιρεσείων υπέβαλε τις από 22.11.2004 αντιρρήσεις του, οι οποίες, όμως, απορρίφθηκαν, με απόφαση της Ε.Δ.ΕΛ., ληφθείσα κατά την 162/8.6.2005 συνεδρίασή της. Έτσι, εκδόθηκε η 2023/0052/24.8.2005 απόφαση του Υπουργού Οικονομίας και Οικονομικών, με την οποία επιβλήθηκε σε βάρος του αναιρεσείοντος δημοσιονομική διόρθωση συνολικού ποσού 559.972,51 ευρώ. Κατά της απόφασης αυτής, ο αναιρεσείων άσκησε την από 28.9.2005 έφεση, επί της οποίας το Τμήμα αποφάνθηκε, με την αναιρεσιβαλλόμενη απόφασή του, ότι: α) Η επιβολή δημοσιονομικής διόρθωσης, ως προς το ποσό των 182.773,22 ευρώ, που αντιστοιχεί στις αμφισβητηθείσες από τον έλεγχο δαπάνες του 1ου υποέργου, παρίσταται νόμιμη, διότι οι επίμαχες εργασίες (κατασκευής αγωγών ομβρίων και ύδρευσης, κατασκευής κιγκλιδωμάτων, αποκατάστασης και επισκευής παροχών ύδρευσης και γεωτεχνικών ερευνών) δεν περιλαμβάνονταν στο φυσικό αντικείμενο, που είχε εγκριθεί με τις αποφάσεις χρηματοδότησης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και αφορούσε αποκλειστικά σε εργασίες αποχέτευσης και βιολογικού καθαρισμού, ούτε είχαν περιληφθεί στην αρχική σύμβαση και στα κονδύλια του προϋπολογισμού του έργου. Για το λόγο αυτό, άλλωστε, οι εν λόγω εργασίες δεν μπορούσαν να καλυφθούν από τα απρόβλεπτα, αφού το συγκεκριμένο κονδύλιο προορίζεται μόνο για δαπάνες που αφορούν το αντικείμενο του έργου, όπως αυτό ανατέθηκε, ο δε ισχυρισμός του Δήμου ότι εν προκειμένω συνέτρεχε περίπτωση εφαρμογής του άρθρου 8 παρ. 1 του ν. 1418/1984 δεν μπορούσε να ευδοκιμήσει, καθόσον η διάταξη αυτή εφαρμόζεται στις συμπληρωματικές συμβάσεις λόγω απρόβλεπτων περιστάσεων και όχι στη διάθεση του κονδυλίου των απρόβλεπτων δαπανών της αρχικής σύμβασης. β) Ωσαύτως νόμιμη παρίσταται η επιβολή της δημοσιονομικής διόρθωσης, ως προς το ποσό των 377.199,29 ευρώ, που αντιστοιχεί στις αμφισβητηθείσες από τον έλεγχο δαπάνες του 4ου Υποέργου για τις επιπλέον εργασίες κατασκευής της Μονάδας Καθαρισμού Λυμάτων, το κόστος των οποίων καλύφθηκε από το κονδύλιο των απροβλέπτων, χωρίς και πάλι να συντρέχουν οι τασσόμενες από το άρθρο 8 παρ. 2 του ν. 1418/1984 προϋποθέσεις, αφού οι συγκεκριμένες εργασίες δεν εκτελέστηκαν εξαιτίας σφαλμάτων της προμέτρησης, αλλά λόγω της εκτεταμένης μεταβολής των σχεδίων και της μορφής της Μονάδας Καθαρισμού Λυμάτων, με συνέπεια να αφορούν διαφορετικό, σε σχέση με το δημοπρατηθέν, τεχνικό αντικείμενο. Ως εκ τούτου, ο ισχυρισμός του Δήμου περί αποτελεσματικότητας της τελικώς επιλεγείσας, αντί της αρχικής, μεθόδου απολύμανσης καμία επιρροή δεν ασκούσε, ενώ απορριπτέος ήταν και ο ισχυρισμός του ότι, στο μέτρο που επρόκειτο για ενσωμάτωση απαιτήσεων της απόφασης έγκρισης των περιβαλλοντικών όρων, συνέτρεχε περίπτωση εφαρμογής νέων κανονισμών ή κανόνων, που δικαιολογεί τη διάθεση του κονδυλίου των απροβλέπτων, καθόσον η εν λόγω ΚΥΑ ίσχυε ήδη κατά τη δημοπράτηση του έργου. Με βάση δε τις παραδοχές αυτές και κριθέντος, περαιτέρω, του περί συγγνωστής πλάνης ισχυρισμού του Δήμου ως απαραδέκτως προβαλλόμενου το πρώτον με το υπόμνημα, η έφεση του αναιρεσείοντος απορρίφθηκε στο σύνολό της.
VII. Με τα δεδομένα αυτά, ορθώς το Τμήμα, με την ήδη πληττόμενη απόφασή του, ερμήνευσε και εφάρμοσε τις διατάξεις των άρθρων 8 του ν. 1418/1984 και 43 του π.δ/τος 609/1985, κρίνοντας ότι, εφόσον, κατά τα γενόμενα δεκτά πραγματικά περιστατικά, οι επίμαχες εργασίες του 1ου και του 4ου υποέργου δεν συνάπτονταν με το τεχνικό αντικείμενό τους, δεν μπορούσαν να καλυφθούν από το κονδύλιο των απροβλέπτων και τις επί έλαττον δαπάνες των αντίστοιχων εργολαβικών συμβάσεων, ακόμη και εάν υποτεθεί ότι, όπως ο αναιρεσείων υποστήριξε με την έφεση, οι εργασίες αυτές κατέστησαν αναγκαίες λόγω απρόβλεπτων περιστάσεων κατά την εκτέλεση του έργου της αποχέτευσης και ενόψει της μείζονος αποτελεσματικότητας της τελικώς επιλεγείσας μεθόδου απολύμανσης στη Μονάδα Καθαρισμού Λυμάτων, ενώ ούτε η απόφαση έγκρισης των περιβαλλοντικών όρων δικαιολογούσε, ως προγενέστερη της δημοπράτησης του έργου κατασκευής της Μονάδας αυτής, την ανάλωση του εν λόγω κονδυλίου. Περαιτέρω, ανεξαρτήτως του εάν λόγοι αναγόμενοι στην προαίρεση του τελικού δικαιούχου λυσιτελώς προβάλλονται, προκειμένης δημοσιονομικής διόρθωσης που ερείδεται σε αντικειμενικά μόνο δεδομένα, όπως στην κρινόμενη υπόθεση που η αιτία ανάκτησης συνίσταται στην εκτέλεση εργασιών εκτός του εγκεκριμένου τεχνικού αντικειμένου των έργων (πρβλ. Ολομ. Ελ. Συν. 210/2011), στη συγκεκριμένη περίπτωση, πάντως, ο ισχυρισμός για τη συνδρομή συγγνωστής πλάνης δεν είχε ορισμένως προβληθεί με το δικόγραφο της έφεσης, στο οποίο ο αναιρεσείων περιοριζόταν στην έκθεση, εν είδει ιστορικού της διαφοράς, το μεν της ελλιπούς οργάνωσης των υπηρεσιών του και της – ευεξήγητης λόγω της μέχρι τότε μη διενέργειας ελέγχου – έλλειψης προηγούμενων παρατηρήσεων των αρμοδίων οργάνων, το δε όλως άσχετων με τη διαπιστωθείσα πλημμέλεια αντιδικιών του με τους περιοίκους, χωρίς, ωστόσο, καμία πεπλανημένη πεποίθησή του για την έννοια των διατάξεων της νομοθεσίας περί δημοσίων έργων που παραβίασε να επικαλεσθεί. Ως εκ τούτου, ορθώς το Τμήμα απέρριψε, ως απαράδεκτο το σχετικό ισχυρισμό, στον οποίον ο αναιρεσείων το πρώτον με το υπόμνημά του αναφέρθηκε, επικαλούμενος εκ των υστέρων την καλή τη πίστει διάθεση των οικείων κονδυλίων, και τα περί του αντιθέτου υποστηριζόμενα με την ένδικη αίτηση τυγχάνουν αβάσιμα.
VIII. Κατ’ ακολουθίαν των ανωτέρω και μη προβαλλομένου άλλου αναιρετικού λόγου, η κρινόμενη αίτηση πρέπει να απορριφθεί.
Για τους λόγους αυτούς
Απορρίπτει την από 12.7.2010 (αρ. κατ. 396/26.7.2010) αίτηση του Δήμου Πάργας για αναίρεση της 901/2010 οριστικής απόφασης του I Τμήματος του Δικαστηρίου τούτου.
Κρίθηκε και αποφασίστηκε στην Αθήνα, στις 16 Οκτωβρίου 2013.
Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ Ο ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ
ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΡΑΒΟΚΥΡΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΕΦΕΝΤΑΚΗΣ
Η ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
ΙΩΑΝΝΑ ΑΝΤΩΝΟΓΙΑΝΝΑΚΗ
Δημοσιεύθηκε σε δημόσια συνεδρίαση στις 5 Φεβρουαρίου 2014.
Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ Η ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΡΑΒΟΚΥΡΗΣ ΙΩΑΝΝΑ ΑΝΤΩΝΟΓΙΑΝΝΑΚΗ