Singularia μη sunt extendenda = οι εξαιρέσεις ερμηνεύονται στενά
Sic transit gloria mundi.
μτφρ: Έτσι περνάει η [μάταιη] δόξα σ’ αυτόν τον κόσμο.
Tu quoque, fili!
μτφρ: και συ τέκνον![Βρούτε]
Ιούλιος Καίσαρ, 101-14 π.Χ, Ρωμαίος στρατηγός και ύπατος
Τα τελευταία λόγια του. Ειπώθηκαν στα Ελληνικά.
Fama volat.
μτφρ: η φήμη πετάει.
Multum, non multa.
μτφρ: πολύ, όχι πολλά.
Pecunia non olet.
μτφρ: το χρήμα δεν μυρίζει
Nihil sub sole novum.
μτφρ: τίποτε δεν είναι καινούργιο κάτω από τον ήλιο
Mutis mutandis.
έννοια: τηρουμένων των αναλογιών
Nemo dat quod non habet.
μτφρ: κανένας δεν δίνει αυτό που δεν έχει
Bis vivit qui bene vivit.
μτφρ: ζει δυο φορές αυτός που ζει καλά
Quinon proficit deficit.
μτφρ: όποιος δεν προχωρά, πάει προς τα πίσω
Age quot agis.
μτφρ: κάνε αυτό που κάνεις [μην κάνεις πολλά πράγματα μαζί]
De gustibus non est disputandum.
μτφρ: τα γούστα δεν συζητιούνται
Dum spiro spero.
μτφρ: όσο αναπνέω ελπίζω
Dum vivimus vivamus.
μτφρ: όσο ζούμε, ας ζήσουμε
Semper idem.
μτφρ: πάντα το ίδιο
Κικέρων, 106-43 π.Χ., Ρωμαίος ρήτορας και πολιτικός
Totus Tuus
μτφρ: όλος δικός Σου
Μότο του Πάπα Ιωάννη-Παύλου Β’
Usus est magister optimus.
μτφρ: η χρήση είναι ο καλύτερος δάσκαλος
Ubi bene, ibi patria.
μτφρ: όπου [αισθάνεσαι] καλά εκεί η πατρίδα σου
Exitus acta probat.
μτφρ: ο σκοπός δικαιώνει την πράξη
Οβίδιος, 43 π.Χ.-17 μ.Χ., Ρωμαίος ποιητής
In girum imus nocte et consumimur igni.
μτφρ: τριγυρνάμε [κρλκτ: κάνουμε κύκλο] τη νύχτα και μας κατακαίει η φωτιά
Μεσαιωνικό λατινικό παλίνδρομο επίγραμμα (καρκινική επιγραφή)
Γνωστό και ως «Διαβολικός στίχος». Ήταν και τίτλος ταινίας του Γκυ Ντεμπόρ (1960)
Cogito ergo sum.
μτφρ: σκέφτομαι, άρα υπάρχω
Καρτέσιος (Descartes), 1596-1650, Γάλλος φιλόσοφος
Το φιλοσοφικό αξίωμα του Καρτέσιου
Αγάπη και Έρωτας
Amantes amentes
μτφρ: οι ερωτευμένοι [είναι] τρελλοί
Τερέντιος, 185-159 π.Χ., Ρωμαίος κωμωδιογράφος
Si vis amari, ama.
μτφρ: αν θέλεις να σε αγαπούν, να αγαπάς
Σενέκας, 4 μ.Χ-65 μ.Χ., Ρωμαίος φιλόσοφος
Omnia vincit amor.
μτφρ: ο έρωτας νικάει τα πάντα.
Βιργίλιος, 70-19 π.Χ., Λατίνος ποιητής
Αλκοόλ
In vino veritas.
μτφρ: εν οίνω η αλήθεια.
Nemo saltat sobrius.
μτφρ: κανένας δεν χοροπηδάει (χορεύει) όντας νηφάλιος
Λόγια
Qui tacet consentit.
μτφρ: ο σιωπών συναινεί
Res, non verba.
μτφρ: έργα, όχι λόγια
Quidquid latine dictum sit, altum videtur.
μτφρ: ό,τι λέγεται στα λατινικά φαίνεται βαθυστόχαστο
Addito salis grano.
μτφρ: προσθέτω και λίγο αλάτι
Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, 23-79 μ.X., Ρωμαίος φυσιοδίφης
Verba volant, scripta manent.
μτφρ: τα λόγια πετούν, τα γραπτά μένουν
βασισμένο στο ομηρικό “έπεα πτερόεντα”
Φόβος
Timeo Danaos et dona ferrentes.
μτφρ: φοβού τους Δαναούς και δώρα φέροντας
Βιργίλιος, 70-19 π.Χ., Λατίνος ποιητής
Timendi causa est nescire.
μτφρ: η αιτία του φόβου είναι η άγνοια
Σενέκας, 4 μ.Χ-65 μ.Χ., Ρωμαίος φιλόσοφος
Hannibal ante portas.
μτφρ: ο Αννίβας προ των πυλών.
Ο φόβος των Ρωμαίων όταν ο Αννίβας πλησίαζε, περί το 217 π.Χ.
In cauda venenum.
μτφρ: στην ουρά είναι το δηλητήριο
(αντίστοιχο του “πίσω έχει η αχλάδα την ουρά”)
Latet anguis in herba.
μτφρ: ένα φίδι κρύβεται στα χόρτα
Βιργίλιος, 70-19 π.Χ., Λατίνος ποιητής
Αρετές και Ελαττώματα
Nemo sine vitio est.
μτφρ: κανείς δεν υπάρχει χωρίς ελάττωμα
Σενέκας, 4 μ.Χ-65 μ.Χ., Ρωμαίος φιλόσοφος
Nihil est ab omni parte beatum.
μτφρ: τίποτε δεν είναι ευλογημένο σε όλα
Οράτιος, 65-8 π.Χ., Λατίνος ποιητής
Vultus est index animi.
μτφρ: το πρόσωπο είναι ο δείκτης της ψυχής
Fronti nulla fides.
μτφρ: καμιά εμπιστοσύνη στην εξωτερική όψη (στη βιτρίνα)
Ubi nihil vales, ibi nihil velis
μτφρ: όποιος δεν αξίζει τίποτα, δεν μπορεί να θέλει τίποτα
Arnold Geulincx, 1624-1669, Φλαμανδός φιλόσοφος
Ερωτήσεις
Non quis, sed quid.
μτφρ: όχι ποιος, αλλά τι
Quis, quid, ubi, quibus auxiliis, cur, quomodo, quando?
μτφρ: ποιος, τι, πού, με τι, γιατί, πώς, πότε
Μάρκος Φάβιος Κοϊντιλιανός, 35-96 μ.Χ., Ρωμαίος ρήτορας
Ηγεσία
Rex non potest peccare.
μτφρ: ο βασιλιάς δεν μπορεί να έχει άδικο
Oderint, dum metuant.
μτφρ: ας με μισούν, αρκεί να με φοβούνται
Καλιγούλας, Ρωμαίος αυτοκράτορας
αγαπημένη του φράση, που μάλλον ανήκει στον ποιητή Accius
De minimis non curat praetor.
μτφρ: ο πραίτωρ δεν ασχολείται με τα παράμικρα
Corruptio optimi pessima.
μτφρ: η διαφθορά των αρίστων είναι η χειρότερη
Nemo autem regere potest nisi qui et regi.
μτφρ: κανείς δεν μπορεί να διοικήσει, αν δεν είναι είναι δυνατόν να τον διοικήσουν
Σενέκας, 4 μ.Χ-65 μ.Χ., Ρωμαίος φιλόσοφος
Θάνατος
Memento mori.
μτφρ: θυμήσου το θάνατο
Ave Caesar, morituri te salutant.
μτφρ: Χαίρε Καίσαρ, οι μελλοθάνατοι σε χαιρετούν
Ο χαιρετισμός των μονομάχων πριν από τους αγώνες στις ρωμαϊκές αρένες.
Plaudite, amici, comedia finita est!
μτφρ: Χειροκροτήστε, φίλοι, η κωμωδία τελείωσε!
Αύγουστος, 63 π.Χ-14 μ.Χ., Ρωμαίος Αυτοκράτορας
Τα τελευταία λόγια του
Non omnis moriar.
μτφρ: Δεν θα πεθάνω ολόκληρος [κάτι από μένα θα παραμείνει ζωντανό]
Οράτιος, 65-8 π.Χ., Λατίνος ποιητής
Omnia mors aequat.
μτφρ: ο θάνατος εξισώνει τα πάντα
Mors ultima ratio.
μτφρ: ο θάνατος έχει τον τελευταίο λόγο
Nascentes morimur.
μτφρ: από τη στιγμή που γεννιόμαστε, [αρχίζουμε να] πεθαίνουμε
Θέληση και Δύναμη
Citius, Altius, Fortius
μτφρ: πιο γρήγορα, πιο ψηλά, πιο δυνατά
Πιέρ ντε Κουμπερντέν, 1863-1937, Γάλλος αναβιωτής των Ολυμπιακών
Μότο των Ολυμπιακών αγώνων, εμπνευσμένο από το θυρεό του σχολείου του
Vincit qui se vincit.
μτφρ: κυριαρχεί αυτός που κυριαρχεί στον εαυτό του
Vires acquirit eundo.
μτφρ: αποκτάς δύναμη προχωρώντας
Βιργίλιος, 70-19 π.Χ., Λατίνος ποιητής
Nil desperandum!
μτφρ: ποτέ μην απελπίζεσαι
Οράτιος, 65-8 π.Χ., Λατίνος ποιητής
Libens-Volens-Potens
μτφρ: Έτοιμος, Πρόθυμος, Ικανός
Non omnia possumus omnes.
μτφρ: όλα δεν μπορούμε να τα κάνουμε όλοι
Οράτιος, 65-8 π.Χ., Λατίνος ποιητής
Dictum, factum.
μτφρ: με το που το είπαμε, έγινε.
Aut viam inveniam aut faciam.
μτφρ: ή θα τον βρούμε το δρόμο ή θα τον φτιάξουμε
Αννίβας, 247 – 183 π.Χ., Καρχηδόνιος στρατηλάτης
προσπαθώντας να διασχίσει τις Άλπεις περί το 212 π.Χ.
Θρησκεία και Θεός
Fiat Lux.
μτφρ: Γενηθήτω φως
Γένεσις Α’ (της Vulgata)
Ecce homo.
μτφρ: Ίδε ο άνθρωπος.
Φράση του Πιλάτου. Κατά Ιωάννην ΙΘ’
Vide et credere
μτφρ: δες και πίστεψε
Credo quia absurdum.
μτφρ: πιστεύω διότι είναι παράλογο
Τερτυλλιανός, 155-222 μ.Χ., Καρχηδόνιος θεολόγος
Noli me tangere.
μτφρ: μη μου άπτου
Λόγια του Ιησού
από τη Vulgata
Deus vult.
μτφρ: ο Θεός θέλει
Το σύνθημα στις μάχες της πρώτης σταυροφορίας
Cito fit quod dii volunt.
μτφρ:γρήγορα γίνεται αυτό που θέλουν οι θεοί
Γάιος Πετρώνιος, 1ος μ.Χ αιων, Ρωμαίος συγγραφέας
Non serviam!
μτφρ: Δεν θα [σε] υπηρετήσω
Ο Διάβολος προς το Θεό
από τη Vulgata
Vada retro me, Satana!
μτφρ: Ύπαγε οπίσω μου Σατανά
από τη Vulgata
Ora et labora.
μτφρ: να προσεύχεσαι και να εργάζεσαι
σύνθημα των Βενεδεκτίνων μοναχών
Post tenebras lux.
μτφρ: μετά το σκοτάδι, φως
από τη Vulgata (βιβλίο Ιώβ).
Χρησιμοποιήθηκε και σαν σύνθημα των Καλβινιστών
Καλό και Κακό
Nemo malus felix.
μτφρ: κανένας κακός δεν είναι ευτυχισμένος
Γιουβενάλης, 1ος-2ος αιών μΧ, Ρωμαίος σατιρικός ποιητής
De malo, bonum.
μτφρ: από το κακό, καλό
Ne cede malis.
μτφρ: μην υποκύπτεις στο κακό (ή στην κακοτυχία)
Βιργίλιος, 70-19 π.Χ., Λατίνος ποιητής
Nota res mala, optima.
μτφρ: τα γνωστά κακά είναι τα πιο καλά
Quae nocent, saepe docent.
μτφρ: ό,τι πονάει, συχνά διδάσκει
Omne bonum trium.
μτφρ: όλα τα καλά πράγματα είναι τρία
Male parta male dilabuntur.
μτφρ: άσχημα χάνεται ό,τι άσχημα αποκτάται
Κικέρων, 106-43 π.Χ., Ρωμαίος ρήτορας και πολιτικός
Canis caninam non est.
μτφρ: ο σκύλος, σκύλο δεν τρώει
Λάθη
Errare humanum est.
μτφρ: το σφάλλειν ανθρώπινον.
Post hoc, ergo propter hoc.
μτφρ: κατόπιν αυτού, άρα εξαιτίας αυτού
Γνωστό και ως σφάλμα “post hoc”
Falsus in uno, falsus in toto.
μτφρ: λάθος σε ένα, λάθος σε όλα
Splendide mendax.
μτφρ: υπέροχα λάθος
Οράτιος, 65-8 π.Χ., Λατίνος ποιητής
Νίκη και Ήττα
Ubi concordia, ibi victoria.
μτφρ: όπου ενότητα, εκεί νίκη
Vincere est totum.
μτφρ: το να νικάς είναι το παν
Ad victor spolia.
μτφρ: στο νικητή τα λάφυρα
Vi Veri Veniversum Vivus Vici.
μτφρ: με τη δύναμη της αλήθειας, ζώντας, κατέκτησα το σύμπαν
από τον Φάουστ του Γκαίτε
Αναφέρθηκε και στην ταινία “V for Vendeta”
Vae victis.
μτφρ: Ουαί τοις ηττημένοις
Βρέννος, αρχηγός των Γαλατών, το 387 π.Χ.
ρίχνοντας το ξίφος του στη ζυγαριά των λύτρων που του πρόσφεραν οι Ρωμαίοι
Veni, vidi, vici.
μτφρ: Ήρθα, είδα, ενίκησα
Ιούλιος Καίσαρ, 101-14 π.Χ, Ρωμαίος στρατηγός και ύπατος
μήνυμα στη Σύγκλητο μετά τη νίκη του επί του βασιλιά του Πόντου, το 47 π.Χ.
Νόμοι και Δίκαιο
Nullum poena sine legum.
μτφρ: καμιά ποινή χωρίς νόμο
Θεμελιώδες νομικό αξίωμα
Ratio legis est anima legis.
μτφρ: η αιτία του νόμου είναι η ψυχή του νόμου
Testis unus, testis nullus.
μτφρ: είς μάρτυς, ουδείς μάρτυς
Lex malla, lex nulla.
μτφρ: ο κακός νόμος,δεν είναι καθόλου νόμος
Θωμάς Ακινάτης
Dura lex, sed lex.
μτφρ: σκληρός νόμος, αλλά νόμος
Necessitas non habet legem.
μτφρ: η ανάγκη δεν ξέρει νόμο
Salus populi suprema lex.
μτφρ: η ευημερία του λαού είναι ο υπέρτατος νόμος
Κικέρων, 106-43 π.Χ., Ρωμαίος ρήτορας και πολιτικός
Abusus non tollit usum.
μτφρ:η κατάχρηση δεν καταργεί (απαξιώνει) τη χρήση
Summum jus, summa injuria.
μτφρ: υπέρτατη (υπερβολική) δικαιοσύνη, υπέρτατη αδικία
Audiatur et altera pars.
μτφρ: ακούστε και την άλλη πλευρά
Ne bis in idem.
μτφρ: όχι δύο φορές [έγκληση] για το ίδιο [αδίκημα]
Pacta sunt servanta.
μτφρ:οι συμφωνίες πρέπει να τηρούνται
Quod semper, quod ubique, quo ab omnibus.
μτφρ: ό,τι [υπήρχε] πάντα, ό,τι παντού, ό,τι από όλους
Sol omnibus lucet.
μτφρ: ο ήλιος λάμπει για όλους.
Γάιος Πετρώνιος, 1ος μ.Χ αιων, Ρωμαίος συγγραφέας
Fiat iustitia, et pereat mundus.
μτφρ: ας επικρατήσει η δικαιοσύνη, κι ας χαθεί ο κόσμος
Μόττο του αυτοκράτορα της Αγ. Ρωμ. Αυτοκρατορίας Φερδινάνδου Ι (1503-1564)
Πόλεμος και Ειρήνη
Si vis pacem para bellum.
μτφρ: αν θες ειρήνη, να ετοιμάζεσαι για πόλεμο
Ultima ratio regum.
μτφρ: το έσχατο επιχείρημα των βασιλέων
χαραγμένο στα κανόνια του Μ. Φρειδερίκου της Πρωσίας
Dulce bellum inexpertis.
μτφρ: γλυκύς φαίνεται ο πόλεμος σ’ αυτούς που δεν έχουν πείρα (από πόλεμο)
Έρασμος, 1469-1536, Ολλανδός ουμανιστής
Nervus rerum [/belli], pecuniam.
μτφρ: η ψυχή των πραγμάτων (ή του πολέμου) είναι τα λεφτά
Κικέρων, 106-43 π.Χ., Ρωμαίος ρήτορας και πολιτικός
Inter arma silent leges.
μτφρ: ανάμεσα στα όπλα (δηλ. στον πόλεμο) οι νόμοι σιγούν
Delenda Carthago!
μτφρ: να καταστραφεί η Καρχηδών!
Κάτων ο πρεσβύτερος, 234-149 π.Χ., Ρωμαίος πολιτικός και συγγραφέας
Έκλεινε όλες τις ομιλίες του με αυτή την φράση.
Πολιτική και Εξουσία
Vox populi, vox dei.
μτφρ: φωνή λαού, φωνή Θεού
Sic semper tyrannis!
μτφρ: έτσι πάντα στους τυράννους!
μότο της Βιρτζίνια αλλά και η κραυγή του Μπουθ όταν πυροβόλησε τον Λίνκολν
Panem et circenses.
μτφρ: άρτον και θεάματα.
Γιουβενάλης, Ρωμαίος σατιρικός ποιητής
Divide ut regnes.
μτφρ: διαίρει και βασίλευε (ut=για να)
Ubi dubium ibi libertas.
μτφρ: όπου αμφισβήτηση, εκεί ελευθερία
Publilius Syrus, 1ος μ.Χ αιών, Ρωμαίος γνωμικογράφος
O Tite tute Tati tibi tanta tyranne tulisti!
μτφρ: Ω εσύ τύραννε, Titus Tatius, τόσα πράγματα έκανες για σένα
Ennius, 239-169 π.Χ., Ρωμαίος συγγραφέας
Λατινικός γλωσσοδέτης
Novus ordo seclorum.
μτφρ: Νέα τάξη των αιώνων
Σφραγίδα των ΗΠΑ
Σιγουριά
Nihil est incertius volgo.
μτφρ: τίποτε δεν είναι πιο αβέβαιο από τον όχλο
Κικέρων, 106-43 π.Χ., Ρωμαίος ρήτορας και πολιτικός
Nullius in verba.
μτφρ: [μη βασίζεσαι] στα λόγια κανενός
Οράτιος, 65-8 π.Χ., Λατίνος ποιητής
Medio tutissimus ibis.
μτφρ: είναι ασφαλέστερο να προχωράς στη μέση [του δρόμου]
Οβίδιος, 43 π.Χ.-17 μ.Χ., Ρωμαίος ποιητής
Semper letteris mandate.
μτφρ: πάντα γραπτές οδηγίες
Mus uni non fidit antro.
μτφρ: το ποντίκι δεν βασίζεται σε μια τρύπα μόνο
Nil homini certum est.
μτφρ: τίποτε δεν είναι σίγουρο στον άνθρωπο
Οβίδιος, 43 π.Χ.-17 μ.Χ., Ρωμαίος ποιητής
Σχεδιασμός
Malum consilium quod mutari non potest.
μτφρ: είναι κακό σχέδιο αυτό που δεν μπορεί να αλλάξει
Publilius Syrus, 1ος μ.Χ αιών, Ρωμαίος γνωμικογράφος
Gladiator in arena consilium capit.
μτφρ: ο μονομάχος κάνει το σχέδιό του μέσα στην αρένα
Σενέκας, 4 μ.Χ-65 μ.Χ., Ρωμαίος φιλόσοφος
Τέχνη
Ars longa, vita brevis.
μτφρ: η τέχνη μακρά, ο βίος βραχύς
Ιπποκράτης, 460-377 π.Χ., Πατέρας της ιατρικής
Sutor, ne supra crepidam.
μτφρ: παπουτσή, όχι πάνω από το σανδάλι
Απελλής, 4ος αιων π.Χ., Αρχαίος ζωγράφος
σε παπουτσή που κλήθηκε να συμβουλέψει για την εικόνα ενός σανδαλιού και θέλησε να κρίνει και το υπόλοιπο έργο
Finis coronat opus.
μτφρ: το τέλος στεφανώνει το έργο.
Nulla dies sine linea.
μτφρ: ούτε μέρα χωρίς γραμμή
Απελλής, Αρχαίος ζωγράφος
Τύχη και Πεπρωμένο
Alea jacta est.
μτφρ: ο κύβος ερίφθη.
Ιούλιος Καίσαρ, 101-14 π.Χ, Ρωμαίος στρατηγός και ύπατος
Το είπε όταν διέβη τον Ρουβίκωνα, αλλά ήταν παλιότερη ελληνική παροιμία
Fortuna vitrea est :tum cum splendet frangitu.
μτφρ: Η τύχη είναι γυαλί: εκεί που λάμπει, θρυμματίζεται
Publilius Syrus, 1ος μ.Χ αιών, Ρωμαίος γνωμικογράφος
Virtutis fortuna comes.
μτφρ: η καλή τύχη είναι σύντροφος της αρετής
Audaces fortuna iuvat.
μτφρ: η τύχη βοηθάει τους τολμηρούς
Βιργίλιος, 70-19 π.Χ., Λατίνος ποιητής
Fata viam invenient.
μτφρ: οι μοίρες θα βρουν το δρόμο
Βιργίλιος, 70-19 π.Χ., Λατίνος ποιητής
Nomen est omen.
μτφρ: το όνομα είναι σημάδι (αλλά και κατάρα;)
Υγεία
Primum, non nocere.
μτφρ: πρώτα απ’ όλα, μην προκαλέσεις κακό
Ιπποκράτης, 460-377 π.Χ., Πατέρας της ιατρικής
Mens sana in corpore sano.
μτφρ: νους υγιής εν σώματι υγιεί
Γιουβενάλης, Ρωμαίος σατιρικός ποιητής
Φύση
Natura non facit saltus.
μτφρ: η Φύση δεν κάνει άλματα
Natura nihil fit in frustra.
μτφρ: η Φύση δεν κάνει τίποτα χωρίς λογο
Natura est deus in rebus.
μτφρ: η Φύση είναι ο θεός στα πράγματα
Giordano Bruno, 1548-1600, Ιταλός μοναχός & φυσικός φιλόσοφος
Suave mare magno.
μτφρ: ευχάριστο να αγναντεύεις την αγριεμένη θάλασσα [απ’ τη στεριά]
Λουκρήτιος, 98-55 π.Χ., Λατίνος ποιητής
Χρόνος
Carpe diem.
μτφρ: άρπαξε [και αξιοποίησε] τη μέρα
Οράτιος, 65-8 π.Χ., Λατίνος ποιητής
O tempora! Ο mores!
μτφρ: ω καιροί, ω ήθη!
Κικέρων, 106-43 π.Χ., Ρωμαίος ρήτορας και πολιτικός
Fugit inreparabile tempus.
μτφρ: ο χρόνος φεύγει ανεπιστρεπτί
Βιργίλιος, 70-19 π.Χ., Λατίνος ποιητής
Veritas odit moras.
μτφρ: η αλήθεια απεχθάνεται την καθυστέρηση
Σενέκας, 4 μ.Χ-65 μ.Χ., Ρωμαίος φιλόσοφος
Ad calendas Graecas.
μτφρ: στις ελληνικές καλένδες
Παροιμιακή φράση (που σημαίνει «ποτέ»)
In saecula saeculorum.
μτφρ: εις τον αιώνα των αιώνων.
Εκκλησιαστικό